Gure egungo testuinguruan, berdintasunean sinesten al dugun galdetuko bagenu, herritar gehienek baietz esango lukete. Nolanahi ere, berdintasunaren alde zelan lan egiten den galdetuko bagenu, eta orduan gaiaren mamian sartuko ginateke, erantzuna ez litzateke hain argia izango. Litekeena da pertsona askok beren burua berdintzaile gisa hautematea edo beren burua feminista gisa identifikatzea. Feminismoak lortu duen arrakasta sozial ukaezinaren zati bat da. Hala ere, feminismoa tradizio filosofiko gisa defini daiteke, gizarte-mugimendu gisa… baina, eraldaketa-espiritua duen beste ezein tradiziok bezala, munduan bizitzeko dugun moduari eusten eta esangura ematen dioten egituren berrikuspen sakona egitera behartzen gaitu.
Agindu patriarkalak ez dira soilik generoari buruzko presio arau-emaileen adierazpen bat, pertsona bakoitza, gure sexuaren arabera, horietara molda dadin, baizik eta haien indarra guk gertakari natural gisa barneratzean datza, eta horrek munduari begiratzeko dugun moduari eragiten dio, barnean geure burua hautemateko moduari, dena kutsatzen duen prisma baten pean bizitzeko eta erlazionatzeko moduari.
Genero-aginduek gure identitate subjektiboari eragiten diote, baina kanpoko presioek pertsonen arteko zeraren eta harremanen eskema osatzen dute. Subjektibotasun-kontua besterik ez balitz, nahikoa izango litzateke pertsona bakoitzak bere aurreiritzi sexistei buruz bere buruari galdetzea eta horiek lantzea. Patriarkatua desagertu egingo litzateke bizi garen mundutik. Sistema bat betikotzea, kontserbazioa, barneratzeko gaitasunaren mende dago, baita diskriminazioa jasango duten subjektuen artean ere, saihestezina den eta/edo berezko elementuei erantzuten dien zerbait gisa. Neurologiako axioma batek dioenez, jokabide- eta mugimendu-ereduak ezartzen ditugunean, horiek automatikoki erreproduzituko dira, kontzientzia sartu beharrik gabe. Horregatik, egunero, kontzientzia barik, lan egitera garamatzaten automatismo patriarkalak desikasteko ariketa da berdintasunaren alde lan egitea. Eredua gure eguneroko inertziaren, gizarte-adostasunaren parte gisa erreproduzitzen da, non generoak edo generoek zera komunaren zentzua hartzen duten.
Haurrei ematen dizkiegun mezuak bereizi behar ditugu
Berdintasunarekin batera, gauza bera gertatzen da horren oinarrizko tresnetako batekin, hezkidetzarekin. Definizio zehatza eskatuko bagenu, ziur nago pertsona asko antzeko mezuak errepikatzera mugatuko liratekeela, adibidez, umeak espazio berberetan egotea, tratuan diskriminazio edo bereizkeriarik ez egitea… Eta azken hori egin beharrekoaren zati bat da, baina neskei eta mutilei mezu bera ematen badiegu, berdina ez den mundurako ez prestatzeko arriskua dugu; izan ere, gaur egun, oraindik ere ikusten dugu sexismoa belaunaldiz belaunaldi erreproduzitzen dela, eta agian ez dutela desberdintasuna ulertu ere egiten, berdintasunaren ameskeria edo irudipenean heziak izan direlako, eta agian ez dituztela baliabide egokiak ere berdintasuna errealitate efektibo gisa eta ez helburu desiragarri gisa saltzen digun mundu baten aurrean jarduteko, edonola ere guztion lana behar delarik hori lortzeko. Berdintasuna eta desberdintasuna ez dira berez, espontaneoki, sortzen eta garatzen. Biak dira elkarbizitza-arau batzuen, adostasun sozial baten, agindu patriarkalak barneratzearen edo haiekiko disidentzia kontziente baten ondorioak.
Ikastetxeetan norekin lan egin gura dudan galdetzen didatenean, beti erantzun bera ematen dut, “mundu guztiarekin: ikasleekin, irakasleekin eta familiekin”. Berdintasuna sustatzeko lan egitea guztioi dagokigun zerbait da. Hezkuntza-eremuak aipatutako hiru estamentuak hartzen ditu barne, eta kultura-ekoizpeneko bitartekoak ere inplikatzen ditu, bereziki IKTak. Ezinezkoa da berdintasuna modu isolatuan lantzea, sozializazio sexista bultzatzen eta betikotzen duten eragile guztiengan eragin gabe. Eskolak ikaskuntza-gune bat izan beharko luke beste batzuekin batera bizitzeko, desberdintasunak, direnak direla, mugatzen saiatuko litzatekeen gune bat. Emantzipazioa eta ezagutza sustatzeko gunea, baina baita desberdintasunetatik eta horiekin elkarbizitzen ikasteko ere, non hezkidetzak curriculum akademikoaren osagai izan beharko lukeen.
Sistema patriarkalak desberdintasuna desirarazten digu
Feminitatea eta maskulinitatea ezin dira ulertu bata bestearekin aurrez aurre jarri gabe, elkarrekin erlazionatu barik. Biak oso kaltegarriak dira, eta horien idealizazioak tentsio eta gatazka izugarriak sortzen ditu berdintasun-irrikarekin aurrez aurre jartzen direnean. Pertsona batzuek diote neskatoei eta mutikoei feminismoaz hitz egitea muturrekoegia dela eta zoriontasuna kentzen diela. Sistema patriarkalean ez sartu eta bat etortzeko ilusioa kentzea gogorra izan daiteke, baina, zalantza barik, sistema horretan mantentzea askoz kaltegarriagoa da haientzat. Lehen adierazi dudan bezala, sistema patriarkalaren indarra ez datza bere indarkeriarik esplizituenean, baizik eta desberdintasuna desiragarri den zerbait bezala barneratzea lortzen duen egitatean.
Sexualitatea da agindu patriarkalak, sexu bakoitzak desberdintasunaren agertokian izan behar duen eginkizun performatiboa, barneratzeko ardatz nagusietako bat. Sumindu egiten gaituzte, eta arrazoiz, adingabeen gero eta jokabide bortitzagoek. Indarkeria esplizituak eta adin goiztiarretan pornoa erabiltzeak eskandalizatu egiten gaitu (ikerketa gehienen arabera, lehen kontaktua 8 eta 10 urte bitartean izaten da). Baina galdera berbera da berriro, zelan ari gara lanean sexualitate aske, desiratu eta ez-bortitzean hezteko? Posible al da prestakuntzarik gabeko sexu-hezkuntza eskaintzea, norberaren sexualitatea pertsonalki eta kolektiboki landu barik? Nik ezetz uste dut.
Berdintasunarekin lotutako beste kontzeptu batzuk aztertzen jarraitzen badugu, hala nola “tratu ona” edo “erantzunkidetasuna”, eslogan hutsetan gera daitezke, esanahi zehatzik ez baldin badute. Tratu oneko harremanak nola lantzen ditugun, zentzu abstraktu samarretik harago, hori da kontua, egunerokotasunaren, ikasgelaren, patioaren, aisialdien, talde-lanaren eta pertsonen arteko harremanen zehaztapena falta zaigu. Egitura bera, genero-rolak eta -estereotipoak mantentzea, egiturazko eraldaketa eragin nahian, ezinezkoa da.
Berdintasuna helburu soziala da
Duela aste batzuk, elkarrizketa batean, Rafa Nadal tenislariak adierazi zuen feminista dela ama eta arreba dituelako. Baieztapen horrekin afektuei buruz ari da, eta ez justizia sozialaz, baina horretara interpelatzen du feminismoak berdintasuna helburu sozial gisa aldarrikatzeko. Erreferente izan nahi duen tenislaria da, eta aita izan zenean, pentsatu zuen horrek ez zuela zertan aldatu bere bizitza, ezta bere lana ere, suposatzen dut aitatasuna gizon tradizional gisa gauzatzen duen gizon modernoa delako bera, hau da, aitatasunaren erantzukizuna bikotekidearengan edo aitatasunak suposatu beharko lukeen zainketa-zatiaren oztopoa gainditzeko kontratatuko dituen pertsonengan deskargatzen duena. Konpondu beharreko arrakala irudikatzen du Nadalek, mezuen eta jokabideen arteko inkongruentzia, berdintasuna lortu gura duen baina aldaketarako erresistentzia matxistak betikotzen dituen gizartean.
CISen azken inkestaren arabera, gizonen ia % 45entzat berdintasun-politikak hain urrun iritsi dira, non gizonak diskriminatzen dituzten. Nadalek berak zioen ez zegoela ados muturreko feminismo horrekin eta berdintasuna oparitzearekin. Nadalek jakin beharko luke eskubideak ez direla oparitzen, errebindikatu egiten direla, lortu egiten direla, normalean eske eta eske hamarkadak igaro ostean adostasun sozialak lortzen dira, komunitate gisa, gizateria gisa hobetzera interpelatzen gaituztenak.
Gune feministen edo berdintasunera hurbildu nahi gaituzten guneen aurkako indarkeriazko erasoen gorakada ez da kontzientzia-ezagatik gertatzen, lehen aipatutako inertzia-ereduagatik, baizik eta berdintasunaren aldeko edozein aurrerapenen aurka dagoen erabateko erresistentzia kontzientetik. Galdera da nola den posible hori pertsona gehienok berdintasunaren alde sinesten badugu eta lan egiten badugu. Nire ustez, garrantzitsuena desberdintasuna zerk sortzen duen galdetzea da, geure sinesmenekin aurrez aurre jartzeko beldurrik gabe, erresistentzia barik eta geure berdintasun-nahian babestu gabe, gutako bakoitzean bizi den patriarkatua agerian jartzeko. Zalantza barik, teoria feministak begirada hori ematen digu, eta hori ez da protokolo bat ezartzeko gonbidapena, baizik eta gure pentsatzeko, sentitzeko eta jarduteko modua birpentsatzeko gonbita, hiru ardatz horiekin jarduten duelarik generoak elkarrekintzan gizarte-determinatzaile eta identitate subjektibo gisa. Hausnarketa kolektiboko taldeak gure kontraesanak ikusteko aukera ematen diguten eginkizunen parte dira, praktika ez-sexistak bultzatzeko, samurtasunetik eta gure mundua eraldatzen ari garen indarretik abiatuta. Hori guztia, ahaztu gabe erakundezko konpromiso politikoa, hezkidetza eraginkorra bermatu behar duena eta berdintasuna eragozten duen edozein oztopo kendu behar duena. Sinergiak sortuz eta jardunbide egokiak jasoz soilik eskuratu ahal izango ditugu geure burua despatriarkalizatzeko baliabideak eta tresnak, eta lortuko dugu horrek eragina izatea gurekin dauden pertsona guztiengan.
Maitena Monroy, ekintzailea hainbat erakunde feministatan, fisioterapeuta, indarkeria matxistaren prebentzioan aditua eta autodefentsa feministan trebatzailea.
Entzun Maitena Monroyekin izan genuen elkarrizketa. Oso interesgarria izan zen:
BBK Familyn egiten ditugun ikasketak, tailerrak, hitzaldien berri izan gura duzu? Harpidetu gure newsletterrera!
Eta jarrai gaitzazu Telegram-en. Sakatu link honetan edo QR kodea eskaneatu.
